Ποια είναι η ιδέα πίσω από την έκθεση;

Ο «Μαγικός Καθρέφτης» εστιάζει  στην ικανότητα των καλλιτεχνών να αντικατοπτρίζουν αλλά και να παραποιούν την πραγµατικότητα, προτείνοντας νέες εκδοχές της. Τα έργα της έκθεσης που επιµελούµαι από κοινού µε την Wilhelmina von Blumenthal φέτος το καλοκαίρι στην Ύδρα συνοµιλούν µεταξύ τους δηµιουργώντας ένα ψυχεδελικό παζλ. Οι καλλιτέχνες παρατηρούν τον κόσµο που τους περιβάλλει και επιχειρούν να τον ξαναχτίσουν από την αρχή –συχνά σε άµεση επαφή µε το υποσυνείδητο και τα όνειρα. Σαν ειδικοί απεσταλµένοι καταγράφουν αυτά που ανακαλύπτουν στους περίφηµους φανταστικούς κόσµους που επισκέπτονται, διευκολύνοντας έτσι και το πέρασµα και των υπολοίπων, σε µία άλλη διάσταση. Αυτή η άλλη διάσταση είναι η βασική ιδέα πίσω από αυτήν την έκθεση. 

Γιατί «Magic Mirror»;

Ο µαγικός καθρέφτης είναι µια υπόσχεση για θησαυρούς και απολαύσεις που µόνο αν διασχίσεις αυτή τη θύρα θα τους βρεις. Φαντάσου µια σειρά από αλληγορίες, εµµονές και παιχνίδια που συνοµιλούν µεταξύ τους, και τον καλλιτέχνη σαν µάγο να µεταµορφώνει τις ιδέες σε εικόνες, τα αόρατα αντικείµενα σε ορατά. Πέρα όµως από τους άπειρους συµβολισµούς και την ιστορική σηµασία της αντανακλαστικής επιφάνειας από την αρχαιότητα ως σήµερα, και πέρα από την κακιά µάγισσα ή την Αλίκη στη χώρα των θαυµάτων, ο καθρέφτης είναι γνωστό ότι συνόδευε τους νεκρούς στην τελευταία τους κατοικία. Σύµφωνα µε την παράδοση, ο καθρέφτης προκαλεί µεγάλα δεινά έτσι και σπάσει. Είναι ένα γοητευτικό και ταυτόχρονα ανελέητο αντικείµενο που έχει πολλά να µας αποκαλύψει. Είναι επίσης µια θαυµάσια αφορµή για να χτιστεί µια αρκετά παραισθησιογόνα έκθεση.

Πώς επιλέξατε τους καλλιτέχνες που συµµετέχουν στην έκθεση;

Θα ήταν ψέµα αν έλεγα ότι δεν έχω αδυναµία στους καλλιτέχνες που επέλεξα. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση της συνεπιµελήτριάς της έκθεσης. Πέρα όµως από τη γοητεία που µπορεί να ασκεί ένα έργο ή µία προσωπικότητα, ο «Μαγικός Καθρέφτης» είναι ένα µωσαϊκό που χτίστηκε µε µεγάλη φροντίδα, µέσα σε µία περίοδο εννέα µηνών, µετά από άπειρες επισκέψεις σε εργαστήρια καλλιτεχνών σε όλο τον κόσµο. Κάθε έργο έχει συγκεκριµένο ρόλο, και όλα µαζί συνθέτουν µια αφήγηση γύρω από την ανθρώπινη συνθήκη και γύρω από τον τρόπο µε τον οποίο συνδεόµαστε και επικοινωνούµε. Είναι σηµαντικό το ότι εστιάσαµε στην ικανότητα των καλλιτεχνών να δηµιουργούν τέχνη από κοινού. Στην έκθεση βλέπουµε τις Hippolyte Hentgen, δύο γυναίκες από το Παρίσι, που ζωγραφίζουν µαζί από τότε που αποφοίτησαν από τη Σχολή Καλών Τεχνών µέχρι σήµερα, χωρίς διακοπή. Βλέπουµε δύο αδέλφια, τον Λάκη και τον Άρη Ιωνά, γνωστούς ως The Callas, να εργάζονται σαν ένας καλλιτέχνης και να δηµιουργούν από ταπισερί και ζωγραφικά έργα µέχρι πολυσύνθετα δρώµενα σαν κι αυτό που τους καλέσαµε να παρουσιάσουν στην Ύδρα. Βλέπουµε δύο καλλιτέχνες, πατέρα και κόρη, και συγκεκριµένα τη Χλόη και τον Αλέξη Ακριθάκη, που τα έργα τους καθρεφτίζουν το ένα το άλλο και εκτίθενται για πρώτη φορά µαζί. Τόσο οι καλλιτέχνες όσο και τα έργα συνδέονται µε εµφανείς ή διακριτικές ενώσεις, δηµιουργώντας έναν πανίσχυρο αόρατο ιστό. Υπάρχουν έργα που συνοµιλούν µεταξύ τους ερήµην αυτών που τα φιλοτέχνησαν, και είναι εντυπωσιακό το ότι π.χ. ένα έργο του Theo Michael που ζει στο Μεξικό, και ένα έργο της Peggy Kouroumalos που ζει στον Καναδά, έχουν σχεδόν την ίδια σύνθεση, τα ίδια χρώµατα, την ίδια αύρα. Κι ας είναι φτιαγµένα από άλλα υλικά, σε άλλο µέγεθος και φυσικά σε άλλη χώρα. Στον «Μαγικό Καθρέφτη» παρουσιάζονται µαζί, το ένα δίπλα στο άλλο και θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για τον µεγάλο αδελφό µε το µικρό αδελφάκι του. 

Μιας και φιλοξενούµε στο εξώφυλλό µας ένα έργο της Μαρίας Ιωάννου θέλω λίγο να µας σχολιάσεις τη δουλειά της και τι σε έκανε να επιλέξεις αυτό το έργο για την έκθεση.

Το έγχρωµο ζωγραφικό έργο της Μαρίας Ιωάννου που παρουσιάζεται στην έκθεση, απεικονίζει ένα γυναικείο σώµα ιδωµένο από πίσω. Η ελαφριά οµοιότητα ανάµεσα στην καλλιτέχνη και το µοντέλο µας κάνει να αναρωτηθούµε αν πρόκειται για την ίδια γυναίκα. Σ’ αυτή την περίπτωση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ένα αυτοπορτραίτο από το οποίο απουσιάζει πλήρως το πρόσωπο, η µπροστινή µεριά, κάτι που δεν συνάδει µε την πάγια τακτική των selfies. Πρόκειται για µια ευάλωτη θέαση του σώµατος, που η άγνοια κινδύνου την καθιστά γενναία. Με µια πρώτη, επιφανειακή µατιά, αντικρίζουµε ένα αισθησιακό γυναικείο σώµα, που ενδεχοµένως βρίσκεται εκεί για να το θαυµάσουµε. Με µία δεύτερη ανάγνωση, διαπιστώνουµε ότι πρόκειται για µία γυναίκα που παρατηρεί τον εαυτό της, επιχειρώντας να ανιχνεύσει τις γραµµές του σώµατός της µε τη βοήθεια του καθρέφτη ή µιας φωτογραφίας. Η αγωνία του πώς φαινόµαστε από µακριά, από έξω, από αλλού, βρίσκεται εδώ εκτεθειµένη. Μας έχει όλους απασχολήσει, είτε λίγο είτε πολύ, είτε εµµονικά, το πώς εκλαµβάνουν οι άλλοι το σώµα µας και κατά συνέπεια τη σύνολη προσωπικότητά µας. Στον «Μαγικό Καθρέφτη», το έγχρωµο έργο της Μαρίας Ιωάννου συνοµιλεί µε µία ασπρόµαυρη εκδοχή του. Οι δύο δίδυµες εικόνες µοιάζουν πολύ, αντανακλούν η µία την άλλη, όταν όµως απουσιάζει πλήρως το χρώµα, έχει κανείς την εντύπωση ότι η σάρκα είναι ακόµα πιο γυµνή. Πολλά από τα έργα του «Μαγικού Καθρέφτη» αναπαριστούν την οµορφιά και τη µαταιοδοξία. Κάποια µιλάνε για τον πλούτο ή την αµαρτία. Άλλα αναφέρονται στον πειρασµό και την απόλαυση. Τέλος, υπάρχουν οι αντανακλάσεις του εαυτού –η αυτοπροσωπογραφία είναι κάτι που διαχρονικά απασχολεί τους καλλιτέχνες. Δε γινόταν να λείπει η ζωγραφική της Μαρίας Ιωάννου από την έκθεση.

Πες µας πόσο διαφέρει η προσέγγισή σου όταν εργάζεσαι ως εικαστικός και όταν αναλαµβάνεις project ως επιµελήτρια. Πώς επηρεάζει η µία ιδιότητά σου την άλλη;

Αρνούµαι να ταξινοµήσω τους διάφορους τρόπους µε τους οποίους αγαπώ και προσεγγίζω την τέχνη. Αυτό, ενώ κάποτε µε προβληµάτιζε, µε τα χρόνια συνειδητοποιώ ότι είναι πάρα πολύ υγιές. Σαν εικαστικός, πειραµατίζοµαι διαρκώς και απενεχοποιηµένα µε νέα µέσα και δε διστάζω να περνάω από τη µία όχθη στην άλλη όταν χρειαστεί. Ζωγραφίζω, σχεδιάζω, κάνω κολάζ, γυρίζω ταινίες, εκδίδω το Janus femzine… Παρακολουθώ µε ενδιαφέρον εκθέσεις και επισκέπτοµαι εργαστήρια καλλιτεχνών, θέλω να ξέρω τι συµβαίνει γύρω µου. Θέλω να µε περιβάλλει η τέχνη, είναι φοβερό αν το σκεφτείς, το ότι κάθε έργο φέρει την ενέργεια του ανθρώπου που το φιλοτέχνησε. Όταν η λίστα των καλλιτεχνών που θαυµάζω είναι έτοιµη να ξεχειλίσει, δυσκολεύοµαι να αντισταθώ στον πειρασµό και θέλω να δω πώς θα µπορούσαν να συνυπάρξουν µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Μερικές φορές όλα ξεκινούν από ένα συγκεκριµένο έργο που λειτουργεί σαν αφορµή. Άλλοτε όλα ξεκινούν από µία ιδέα. Μου αρέσει να επιµελούµαι εκθέσεις.

Θέλω λίγο να συζητήσουµε για τις διαφορετικές πρακτικές που φιλοξενεί η έκθεση. Από ζωγραφική µέχρι περφόρµανς, νιώθεις ότι το κοινό πλέον θέλει να βλέπει την τέχνη σε διαφορετικά media για να του κρατά το ενδιαφέρον για ένα καλλιτεχνικό δρώµενο;

Νοµίζω πως το ίδιο έντονα µπορεί να είναι τα συναισθήµατα που προκαλεί ένα έργο ζωγραφικής και µία περφόρµανς, όλα έχουν να κάνουν µε το πόσο δυνατό είναι αυτό που έχουµε µπροστά µας. Κάποια από τα έργα της έκθεσης είναι φτιαγµένα από υλικά αντισυµβατικά, όπως για παράδειγµα τα χαρακτικά από tetrapak του Lionel Estève, ή το γλυπτό –εγκατάσταση από µπετόν, οψιδιανό και µαύρα δάκρυα– της Μαριάννας Χατζηνικολάου. Δεν είναι όµως αυτός ο λόγος που βρίσκονται στην έκθεση. Πρόκειται για εκπληκτικά και ουσιώδη έργα και για µένα αυτό είναι που προέχει. Ταυτόχρονα, εκθέτουµε έργα που είναι φτιαγµένα από ταπεινές πρώτες ύλες όπως π.χ. ο πηλός. Το υλικό αυτό στα χέρια της Ναταλίας Μαντά παίρνει τη µορφή ενός σκύλου που ονοµάζεται Φίλιπ, ενώ η ελληνικής καταγωγής Καναδή Peggy Kouroumalos δηµιουργεί κεραµικά φίδια, µάσκες, και καθρέφτες. Τέλος, ο Saint Clair Cemin από τη Βραζιλία, παρουσιάζει ένα έργο-σχόλιο πάνω στη θνητότητα αλλά και την έπαρση που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο. Το έργο του είναι φτιαγµένο από πηλό αλλά έχει επιχρυσωθεί. Εδώ πρέπει να προσθέσω ότι η έκθεση συνοδεύεται από ένα πολύ ιδιαίτερο παράλληλο πρόγραµµα. Η επίκαιρη περφόρµανς της Σοφίας Κουλουκούρη είναι ένα σπαρταριστό, φεµινιστικό ντελίριο γύρω από το tinder και τον έρωτα στα χρόνια της διαδικτυακής συνεύρεσης. Το οριεντάλ πανκ δρώµενο των  The Callas & The Callasettes είναι από τα πιο απολαυστικά live που µπορεί να δει κανείς σήµερα. Είµαι πολύ χαρούµενη που δέχτηκαν την πρόσκλησή µας και παρουσιάσανε την περφόρµανς Dance me to the end, λίγες µέρες πριν την κουβέντα µας, και µάλιστα για πρώτη φορά στην Ύδρα. Οι αδελφοί Ιωνά δηµιουργούν µουσική, εικαστικά, εκδόσεις, φεστιβάλ, ταινίες και γύρω τους έχει δηµιουργηθεί µια κοινότητα δηµιουργικών ανθρώπων –κάτι σαν low profile  εκδοχή του Factory του Warhol. Η άποψή µου είναι ότι οφείλουµε αρχικά στους εαυτούς µας να είµαστε όσο πιο αυθεντικοί µπορούµε. Το κοινό αργά ή γρήγορα θα πάρει µπρος, δεν µπορεί.

Στο πέρασµα του χρόνου το ελληνικό κοινό έχει καλλιεργηθεί καλλιτεχνικά; Είναι άλλες οι ανάγκες και οι απαιτήσεις από τους επαγγελµατίες της τέχνης; Είναι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες πλέον πιο κοντά στον όρο «φιλότεχνος»;

Η Ελλάδα παράγει τέχνη, διαθέτει δραστήρια καλλιτεχνική σκηνή, δεν είναι τυχαίο που τόσοι καλλιτέχνες από όλο τον κόσµο µεταφέρουν το εργαστήριό τους εδώ. Επίσης αυτή η µικρή και όχι τόσο πλούσια χώρα έχει συλλέκτες πάρα πολύ σηµαντικούς, αλλά και µικροσυλλέκτες που ξεκινούν τώρα να αποκτούν, αργά αλλά σταθερά, έργα τέχνης. Θεωρώ εκπληκτικό το ότι ένα περιοδικό όπως το δικό σας, φιλοξενεί σε κεντρικό θέµα του µία εικαστική έκθεση. Τι ευχάριστη έκπληξη, πραγµατικά, το έργο µίας εικαστικού να κοσµεί το εξώφυλλο και µια συζήτηση σαν αυτή να καταλαµβάνει όλες αυτές τις σελίδες αντί π.χ. για το συνηθισµένο µοτίβο, ηθοποιός-τηλεοπτική σειρά, ή µουσικός της maistream σκηνής, ή έστω, κάποιος σχεδιαστής µόδας. Το κοινό οφείλουµε να το εκπαιδεύσουµε εµείς και σίγουρα η πρόσβαση σε ποιοτικά καλλιτεχνικά αγαθά είναι ευθύνη και δική µας. 

Πες µου λίγο για τη ζωή στην Ύδρα µε αφορµή την έκθεση. Θα χαρακτήριζες το νησί παγκόσµιο προορισµό τέχνης και αν ναι θέλω να µου δώσεις τη δική σου εξήγηση για το πώς φτάσαµε στο σηµείο η Ύδρα να είναι αναφορά στην παγκόσµια σκηνή της τέχνης.

Η Ύδρα µαγνήτιζε τους καλλιτέχνες ήδη από τη δεκαετία του ‘50. Εικαστικοί, µουσικοί, κινηµατογραφιστές, λογοτέχνες, επισκέπτονται συχνά το νησί, κάποιοι µάλιστα ζουν µόνιµα εδώ. Για µένα η ζωή στην Ύδρα είναι µια εναλλαγή θάλασσας, βράχου, συναντήσεων µε φίλους απ’ όλο τον κόσµο, αλλά και πολλές πολλές ώρες ζωγραφικής. Και βέβαια κάθε Ιούνιο, σύσσωµη η διεθνής καλλιτεχνική σκηνή συγκεντρώνεται στα Σφαγεία. Φέτος εγκαινιάστηκε εκεί η έκθεση του George Condo, ενώ στον ίδιο χώρο έχουν εκθέσει καλλιτέχνες όπως ο Jeff Koons, και η Kiki Smith. Το νησί µπορεί να οφείλει πολλά στον Leonard Cohen, άλλα τόσα όµως οφείλει και στο Ίδρυµα ΔΕΣΤΕ. Εδώ πρέπει να σηµειώσω ότι στον «Μαγικό Καθρέφτη» συµµετέχουν πολλοί καλλιτέχνες που συνδέονται µε την Ύδρα, µεταξύ αυτών ο Ανδρέας Βάης µε τις πανσέληνους από χρώµατα µεταξιού, ο Αυστριακός Erwin Wurm που µας εµπιστεύτηκε µια σειρά από νέα γλυπτά, και η Charlotte Colbert. 

Πολλοί διεθνείς καλλιτέχνες µένουν και δηµιουργούν στην Ελλάδα πλέον. Πώς επηρεάζει για σένα τη σκηνή τέχνης στην Ελλάδα αυτό; Έχει θετικό αντίκτυπο ή κάνει gentrify τις γειτονιές και τα νησιά και παραγκωνίζει εγχώριους καλλιτέχνες και κοινότητες;

Μου δίνει χαρά το γεγονός ότι η Ελλάδα σφύζει από καλλιτεχνική ζωή. Επικροτώ το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι καλλιτέχνες µετακοµίζουν εδώ, µ’ ενθουσιάζει που µεγάλες γκαλερί του εξωτερικού ανοίγουν τα αθηναΪκά τους παραρτήµατα. Προσωπικά, θεωρώ ευλογία όλη αυτή την κινητικότητα, δε νιώθω καθόλου παραγκωνισµένη, το ίδιο και οι περισσότεροι φίλοι καλλιτέχνες. Είναι ένεση φρεσκάδας όλο αυτό το νέο αίµα που έρχεται στον τόπο µας, και είναι στο χέρι µας να επωφεληθούµε από αυτό. Δε θα τα βάλω µε τους καλλιτέχνες που έρχονται αναζητώντας ήλιο, µια ζωντανή δηµιουργική κοινότητα, και φθηνότερα ενοίκια. Και δε θεωρώ αρνητικό το ότι ανοίγουν project spaces σε γειτονιές που άλλοτε πήγαινες κι έβλεπες ανήλικα παιδιά να εκδίδονται για τη δόση τους. Όχι ότι δεν περνάει απ’ το µυαλό µου ότι στο µέλλον µπορεί να µην µπορούµε πια να ζούµε εδώ.

Ζούµε σε µια εποχή πόλωσης και έντονης πολιτικοποίησης της κοινωνίας. Αυτό ανακλάται στην έκθεση και ευρύτερα στη δουλειά των καλλιτεχνών πλέον; Ρωτάω γιατί η δική σου δηµόσια παρουσία είναι πολιτική και ιδιαίτερα για έµφυλα θέµατα. 

Η τέχνη καθρεφτίζει την κοινωνία µέσα στην οποία δηµιουργείται. Στον «Μαγικό Καθρέφτη» το 60% των καλλιτεχνών είναι γυναίκες. Και βέβαια, στην έκθεση αυτή, η γυναικεία φιγούρα δεν παρουσιάζεται µόνο αισθησιακή. Αντιθέτως, αγωνιά, διεκδικεί, διαθέτει χιούµορ –και παράλληλα έχει όλα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Αναπόφευκτα οι γυναίκες ζωγράφοι της έκθεσης µιλούν για την εµπειρία του να είσαι γυναίκα σε σχέση µε τον αυστηρό κριτή που λέγεται καθρέφτης. Το γυναικείο σώµα και τα βάσανά του αποτελεί σηµαντική ενότητα της έκθεσης, αρκετοί από τους συµµετέχοντες καλλιτέχνες σχολιάζουν τον καταιγισµό στερεοτύπων ή το ζήτηµα του body positivity. Η δική µου σχέση µε τα έµφυλα ζητήµατα είναι ξεκάθαρη. Θεωρώ δεδοµένη την ισότητα, και κάνω ό,τι περνάει από το χέρι µου για να συµβεί στην πράξη. Η απαγόρευση της εισόδου των γυναικών στο Άγιο Όρος είναι το θέµα µιας ταινίας µεγάλου µήκους που συνυπογράφω µε τη Sandrine Cheyrol. Εξετάζουµε το θέµα σε βάθος, συνοµιλώντας µόνο µε γυναίκες τόσο υπέρ όσο και κατά του σκληρού αυτού κανόνα. Το «Άβατον» είναι σχεδόν βασισµένο εξ ολοκλήρου στα χειροποίητά µου animation. Η ταινία έκανε την πετυχηµένη πρεµιέρα της στο Φεστιβάλ Κινηµατογράφου της Θεσσαλονίκης. Σύντοµα θα παρουσιαστεί για δεύτερη φορά στην Αθήνα, µετά από την sold out παρουσίασή της στο ΚΕΤ την άνοιξη. 

Θέλω λίγο να µου πεις για τα προσωπικά σου project. Το φεµινιστικό φανζίν που εκδίδεις και τα προσωπικά εικαστικά project που ετοιµάζεις.

Αυτό τον καιρό ετοιµάζω το 5ο τεύχος του περιοδικού Janus, που είναι αφιερωµένο στη φύση, στο ποδήλατο, και στο γυναικείο σώµα. Θα περιέχει, µεταξύ άλλων, φωτογραφίες που έχω τραβήξει εγώ –για πρώτη φορά θα παρέµβω µε ζωγραφική πάνω σε δικό µου υλικό, κάτι που ήθελα να δοκιµάσω εδώ και αρκετό καιρό. Η φωτογράφιση έγινε –χα, πού αλλού;– στην Ύδρα. Το νέο τεύχος θα είναι έτοιµο το φθινόπωρο. Κατά τα άλλα, ετοιµάζω την πρώτη µου ατοµική έκθεση στη Νέα Υόρκη, και θα λάβω µέρος σε µία πολύ ενδιαφέρουσα οµαδική έκθεση στο Λονδίνο. Πριν όµως από όλα αυτά, θα δείτε δουλειά µου στην ART ATHINA, στο περίπτερο της Wilhelmina’s Art Gallery.  

Ευχαριστούµε την The Breeder Gallery, τη Μαρία Ιωάννου και την Wilhelmina’s art gallery για την ευγενική παραχώρηση των έργων