Το παραμύθι του γάμου του πρίγκιπα με τη σταχτοπούτα δεν άντεξε για πολύ. Σε λιγότερο από 20 μήνες οδηγηθήκαμε απότομα στην απομάγευση του κόσμου, στο Megxit, η ανακοίνωση του οποίου συνέπεσε με την ψήφιση του νόμου για το Brexit. Oι δύο έξοδοι, που ξαφνικά βρέθηκαν σε μια παράλληλη πορεία, ίσως να μην έχουν τόσο διαφορετικές λογικές από ό,τι θα πίστευε κάποιος. Ίσως και οι δύο να συμβολίζουν όχι μόνο την έξοδο από μια κατάσταση, αλλά και την αρχή του τέλους μιας εποχής.
Το Brexit, από τη μια, δεν είναι απίθανο να οδηγήσει στο τέλος του Ηνωμένου Βασιλείου, ύστερα από ένα δημοψήφισμα στη Σκοτία και, γιατί όχι, και στη Βόρεια Ιρλανδία. Η νοσταλγία της αυτοκρατορίας, η αδυναμία κατανόησης της Ιστορίας, μπορεί τελικά να οδηγήσουν σε μια καταστροφική παγίδα για την υπόσταση του βρετανικού έθνους. Η δημαγωγική εξαπάτηση όσων τάχθηκαν υπέρ της εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση ενεργοποίησε πραγματικούς φόβους και πραγματικές αγωνίες του λαού, για να οδηγήσει στο πλαίσιο μιας ανεύθυνης και αδέσμευτης οικονομικής ελευθερίας, ενώ η εθνική υπόσταση αποτέλεσε περιεχόμενο της νοηματοδότησης του Brexit μόνο στο πλαίσιο της πολιτικής προπαγάνδας.
Το Megxit, από την άλλη, μπορεί να προδιαγράφει την αρχή του τέλους όλων αυτών που η παραμυθένια ατμόσφαιρα του γάμου θέλησε να επιβεβαιώσει. Και αυτό γιατί εισάγει, βίαια θα έλεγε κάποιος, τη σύγχρονη πραγματικότητα στον μύθο. Ας δούμε όμως πολύ συνοπτικά το σκηνικό: υπάρχουν ουσιαστικά δύο επίπεδα προσέγγισης των γεγονότων: Το ένα αναφέρεται στον ρόλο των Μέσων σε αυτή την ιστορία και το άλλο στις αλλαγές που επηρεάζουν την ίδια την υπόσταση της αριστοκρατίας και του θεσμού της βασιλείας.
Η κληρονομιά της Diana
Ο ρόλος των Μέσων, και ειδικότερα των βρετανικών tabloids, που μάλλον είναι η χειρότερη μορφή κίτρινου Τύπου που υπάρχει στον πολιτισμένο κόσμο, ήταν καθοριστικός για τη ζωή και το τέλος της μητέρας του Harry, της πριγκίπισσας Diana. Η τραγωδία είναι ότι τα Μέσα ήταν η άμυνα της Diana απέναντι στη δύναμη του αγγλικού θρόνου. Η Diana τα χρησιμοποίησε για να αμυνθεί και να θέσει όρους στο παλάτι. Συγχρόνως, υπήρξε θύμα, τραγικό θύμα των Μέσων, του θανατηφόρου τελικά κυνηγητού των paparazzi που άρχισε ήδη από την πρώτη μέρα που έγινε γνωστό ότι θα παντρευόταν τον διάδοχο του θρόνου. Η Diana χρησιμοποίησε τα Μέσα και γι’ αυτό απέκτησε μια μοναδική δύναμη απέναντι στα ανάκτορα, ενώ συγχρόνως, με όρους της αγοράς, δημιούργησε ένα brand name διεθνούς κύρους. Το ανασφαλές 20άχρονο κορίτσι που παντρεύτηκε το 1981 τον διάδοχο του θρόνου για να γίνει κάποτε βασίλισσα, όταν τον χώρισε, το 1996, ήταν μια παγκοσμίως αναγνωρισμένη προσωπικότητα. Ο θάνατός της λίγο αργότερα ήταν ένα πραγματικά παγκόσμιο σοκ. Η τραγικότητα έγκειται ακριβώς σε αυτό: χειρίστηκε τα Μέσα ως εργαλείο ανάδειξής της σε αντίπαλο ισοδύναμο με το παλάτι, τουλάχιστον στο πεδίο του δημόσιου λόγου και της δημόσιας εικόνας, όμως τα «λύτρα» για την κατάκτηση αυτής της επιτυχίας δεν ήταν μόνο η κατάλυση της ιδιωτικής της ζωής, αλλά και η ίδια η ζωή της. Η άντληση δύναμης από τον χειρισμό των Μέσων την κατέστησε συγχρόνως ανυπεράσπιστη απέναντι σε αυτά.
Από όλες τις μαρτυρίες που έχουμε, αυτή η εμπειρία ήταν καθοριστική για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Harry. Ο λιγότερο ενταγμένος στη λογική της βασιλικής οικογένειας και πιο συνδεδεμένος με τη μοίρα της μητέρας του πρίγκιπας, είναι η πιο χαρισματική, η πιο συμπαθητική και ενδιαφέρουσα προσωπικότητα της «φίρμας» (όπως αποκαλούσε η Diana τη βασιλική οικογένεια, ερμηνεύοντας έτσι πολύ εύστοχα τον σύγχρονο τρόπο οικονομικής, αλλά όχι μόνον, διαχείρισης του θεσμού), γιατί τα Mέσα τον ανέδειξαν σε αυτήν τη θέση. Έτσι, η ιδιόμορφη σχέση εκείνης με τη δημοσιότητα επαναλαμβάνεται στον δευτερότοκο γιο της. Αυτή η επανάληψη έγινε γρήγορα απόλυτη μετά την εμφάνιση της Meghan. Η Meghan, ως πρόσωπο και ως εικόνα, ήταν και είναι ο ιδανικός στόχος για τα Μέσα, θετικός και αρνητικός.
Συν και πλην
Τα θετικά είναι αυτά που λειτούργησαν στην παραμυθένια τελετή του γάμου του Harry και της Meghan πριν από 20 μήνες: ο έρωτας του πρίγκιπα για μια νέα Αμερικανίδα, γόνο λευκού πατέρα και αφροαμερικανίδας μητέρας, μιας γυναίκας ανεξάρτητης και χειραφετημένης, με ένα διαζύγιο στο ενεργητικό της και με καριέρα στην τηλεόραση και το σινεμά, σήμαινε τον εκσυγχρονισμό της μοναρχίας, σχεδόν τον εκδημοκρατισμό της. Εκατομμύρια κορίτσια και νέες γυναίκες καλούνταν να ταυτιστούν με αυτή την τόσο σύγχρονη και ουσιαστικά οικουμενική πριγκίπισσα. «Η Meghan ήταν ό,τι καλύτερο μπορεί να συμβεί στην μοναρχία», ήταν η κυρίαρχη άποψη την ώρα του γάμου. Η Meghan ως παγκόσμια σταχτοπούτα. Όμως η σταχτοπούτα των tabloids έπρεπε να ανταποκριθεί απολύτως στον ρόλο που τα Μέσα απαιτούσαν για να αναπαραγάγουν το παραμύθι. Διαφορετικά, η σεξιστική και ρατσιστική επίθεση ήταν έτοιμη.
Για να είμαστε ειλικρινείς, δεν είναι μόνο τα Μέσα. Ο μόνος λόγος που νομιμοποιεί τη βασιλική οικογένεια και τον θεσμό της μοναρχίας σήμερα, είναι η απόλυτη αποδοχή του συγκεκριμένου ρόλου. Ακόμη περισσότερο, από τη στιγμή που κορίτσια της μεσαίας τάξης μπαίνουν στο άβατο της υποτιθέμενης αριστοκρατικής γενεαλογικής καθαρότητας. Η απαίτηση είναι απόλυτη, γιατί η παραμικρή απόκλιση τιμωρείται με την απομυθοποίηση του σκηνικού μιας εξουσίας για την οποία το μυθικό σκηνικό είναι απολύτως απαραίτητο. Η βασιλεία συμβολίζει ακόμη τη συνεκτικότητα μιας κοινωνίας που στην πράξη κατακερματίζεται από την έξαρση της ανισότητας και τη διαμόρφωση ασύνδετων μεταξύ τους παράλληλων κόσμων. Μόνο η απόλυτη αποδοχή των δεσμεύσεων αυτού του ρόλου, στην υπηρεσία της εκπροσώπησης της συνέχειας και της παράδοσης, μπορεί να διατηρήσει αυτό τον συμβολισμό και έτσι να επιβεβαιώσει την ανάγκη ύπαρξης του θεσμού.
The Crown
Η βασίλισσα Ελισάβετ ανταποκρίθηκε από την πρώτη στιγμή σε αυτό τον ρόλο. Στο πρόσωπό της πραγματώθηκε η ενσάρκωση του θεσμού, του θεσμού της συνοχής του βρετανικού έθνους ως συνόλου, γι’ αυτό και η ταύτιση θεσμού και προσώπου ακύρωσε τελικά την ιδιωτικότητα του προσώπου. Έτσι, μέσα από όλες τις περιπέτειες των 67 ετών της βασιλείας της (από το μεταπολεμικό κοινωνικό κράτος μέχρι τη βία τής ανισότητας της θατσερικής άρνησης αυτού, που επιμένει μέχρι σήμερα, και από την αρχή του τέλους της αυτοκρατορίας, λίγο προτού ανέλθει εκείνη στον θρόνο, μέχρι την κοινωνική αλλά και εθνική παράνοια του Brexit) κράτησε ζωντανό έναν θεσμό που χωρίς αυτήν θα είχε πιθανότατα οδηγηθεί στο ιστορικό του τέλος.
Η Kate και ο δεύτερος στη σειρά διαδοχής μετά τον πατέρα του, William, έχουν αποδεχτεί την υπαγωγή της αυτονομίας τους στην υπηρεσία του θεσμού και ακολουθούν τα βήματα της βασίλισσας, όπως βέβαια και ο Κάρολος που έχει ζήσει μια ολόκληρη ζωή στη σκιά της αναμονής της πρωταγωνιστικής θέσης.
Η Meghan και ο Harry, όμως, δεν έχουν σκοπό να αποδεχθούν αυτό τον ρόλο. Άλλωστε, η απόσταση του Harry στη σειρά διαδοχής, το ότι έρχεται έκτος μετά και τα τρία παιδιά του William και της Kate, καθιστούν την απόφαση πιο εύκολη και χωρίς τη δραματικότητα της παραίτησης του Εδουάρδου του Η’ από τον θρόνο, το 1936, εξαιτίας του γάμου του με την επίσης διαζευγμένη Αμερικανίδα Wallis Simpson.
Η Meghan είναι πολύ πιο κοντά στην ώριμη Diana του 1996 παρά στο κορίτσι που ήταν εκείνη όταν παντρεύτηκε τον Κάρολο, το 1981. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η Meghan και ο Harry δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσουν τα Μέσα και τελικά να γίνουν θύματά τους. Ο κόσμος της δημοσιότητας έχει αλλάξει. Στα χέρια τους έχουν τα social media. Δεν χρειάζονται ενδιάμεσους. Μπορούν να διαχειριστούν οι ίδιοι την εικόνα τους και να έχουν ένα πρωτόγνωρο και άγνωστο στη δεκαετία του ’90 βαθμό ανεξαρτησίας από τα παραδοσιακά Μέσα και τη δύναμη των tabloids. Σύμφωνα με τον Economist, το brand name «Sussex Royals» έχει πάνω από 10 εκατομμύρια followers στο Instagram, πράγμα το οποίο δεν θα αλλάξει, ακόμη και εάν ο τίτλος δεν διατηρηθεί και αντικατασταθεί από το «Harry and Meghan».
Συγχρόνως, έχουμε και τις νέες μορφές απόκτησης πλούτου στον σύγχρονο καπιταλισμό, που ασφαλώς βρίσκονται σε έναν άλλον κόσμο από αυτόν της φεουδαρχικής σχέσης-εξάρτησης από τη γη, που όριζε παραδοσιακά τη θέση της αριστοκρατίας και τη σχέση της με τον λαό. Δεν είναι μόνο τα περίπου 30 εκατ. που έχει κληρονομήσει ο Harry από τη μητέρα του, ή τα 4-5 που έχει κερδίσει η Meghan ως ηθοποιός, ή τα έσοδα από το δουκάτο της Κορνουάλης και του Λάνκαστερ, από ακίνητα κ.λπ., από τα οποία προφανώς, ως σύγχρονοι επιχειρηματίες, δεν παραιτούνται (παραιτούνται μόνο από τη δημόσια αποζημίωση που είναι ένα ελάχιστο κλάσμα των εισοδημάτων του Harry, όπως επισημαίνει ο Guardian). Είναι το brand name του ζεύγους σε προϊόντα παντός είδους και κυρίως -αλλά όχι μόνο- στον χώρο της μόδας, που σύμφωνα με τον Economist μπορεί να τους αποφέρει μέσα στον πρώτο κιόλας χρόνο πάνω από 500 εκατ. στερλίνες, δηλαδή πάνω από 580 εκατ. ευρώ.
Το πρόβλημα που ανακύπτει για τη μοναρχία είναι η απομυθοποίηση του θεσμού από αυτή την κίνηση ανεξαρτησίας από τα δεσμά των βασιλικών υποχρεώσεων. Γιατί τίθεται πλέον ένα απλούστατο ερώτημα: Σε τι διαφέρει ένα πριγκιπικό ζευγάρι από ένα οποιοδήποτε άλλο ζευγάρι που ανήκει στο 0,01 των πάμπλουτων αυτού του κόσμου, όπως ο David και η Victoria Beckham, ή o Σταύρος Νιάρχος και η Dasha Zhukova; Προς τι οι απολαβές από το δημόσιο λογιστικό, ή από τα εισοδήματα από τις ιδιοκτησίες που πλαισιώνουν ή καθορίζουν τα προνόμια του τίτλου ευγενείας; Ή ακόμη και ίδια η υπόσταση των τίτλων ευγενείας και η θέση τους στην κοινωνική ιεραρχία και στο κράτος;
Ο αναγκαίος για την κοινωνική αποδοχή εκσυγχρονισμός του θεσμού της μοναρχίας, που συμβολίζουν οι γάμοι του William με την Kate και του Harry με τη Meghan, ουσιαστικά ανατρέπει τον ίδιο τον λόγο ύπαρξης της μοναρχίας (η Diana δεν ανήκε σε αυτή την κατηγορία, αφού η οικογένειά της είναι μια από τις πιο παλαιές αριστοκρατικές οικογένειες της Μεγάλης Βρετανίας). Για το Ηνωμένο Βασίλειο, μπροστά στους λανθάνοντες κινδύνους για την εθνική υπόσταση λόγω των επιπτώσεων του Brexit, το Megxit συνιστά μια αντικειμενικά δεδομένη απομυθοποίηση του θεσμού της βασιλείας και αποτελεί μια ιδιαίτερα επικίνδυνη απειλή για την κοινωνική νομιμοποίησή του, αλλά και για τη συνυφασμένη με αυτή υπόσταση της βρετανικής εθνικής ταυτότητας.
Ίσως γι’ αυτό ο Κάρολος, αναλαμβάνοντας πλέον την ευθύνη της συνέχειας, δημοσίευσε πρόσφατα μια πολύ συγκεκριμένη επίσημη φωτογραφία της βασιλικής οικογένειας. Σε αυτήν παρουσιάζονται μόνο τα πρόσωπα που συγκροτούν τον πυρήνα του θεσμού: η βασίλισσα, ο ίδιος, ο William και ο πρωτότοκος γιος τού William, George. Είναι η εικόνα της αναγνώρισης της στενής βασιλικής οικογένειας ως εκείνων οι οποίοι εκπροσωπούν τη μοναδικότητά της. Εκείνων που αποδέχονται τη δέσμευση της ταύτισης με τον θεσμό ως υπέρτερη της ατομικής τους υπόστασης και τη δέσμευσή τους αυτή ως τον μόνο λόγο νομιμοποίησης των προνομίων τους.
*O Δημήτρης Χαραλάμπης είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης
